Deep dive: hoe Elon Musk met Starlink een tweede internetrevolutie wil ontketenen

SpaceX produceert en lanceert satellieten aan de lopende band. Tegen 2024 wil CEO Elon Musk iedereen in de wereld, vanuit de ruimte, betaalbaar internet aanbieden. Een nobele doelstelling, maar toch zijn astronomen en milieuactivisten bezorgd over de plannen. We duiken in het ambitieuze Starlink-project.

Overal ter wereld breedband internet. Ongeacht waar je bent, of dat nu in het Colombiaanse Amazoneregenwoud, op de hoogste top van het Kachenjunga-gebergte of in het hartje van de Kalahari-woestijn is. Dat is één van de vele utopische dromen van serieel ondernemer Elon Musk, eentje die in 2015 het levenslicht zag toen hij het Starlink-project aankondigde. Ondertussen haalde het project al meermaals de mainstream media, bijvoorbeeld toen de satellietentrein in april aan de heldere sterrenhemel te zien was. Of vorige week, toen er opnieuw 58 Starlink-satellieten gelanceerd werden.

Er zweven nu al meer dan 500 Starlink-satellieten in een lage baan rond de aarde. Dat is ongeveer één derde van het aantal satellieten dat SpaceX nodig heeft om het ruimte-netwerk (gedeeltelijk) live te zetten. Of het zover zal komen, is maar de vraag, want tal van populaire astronomen en milieu-activisten kantten zich al tegen het megalomane project van Musk.

Wat is Starlink?

Starlink is één van de vele ambitieuze projecten van het SpaceX van Elon Musk. Je weet wel, dat kleine Amerikaanse start-upje dat ook ruimtereizen wil commercialiseren en kolonies wil bouwen op de planeet Mars. Onder de ‘Starlink’-vlag wil SpaceX een ruimtenetwerk van (tien)duizenden communicatiesatellieten uitbouwen.

Het doel? Tegen 2024 iedereen ter wereld toegang bieden tot betaalbaar breedband internet, ook op plaatsen waar vandaag nog geen signaal is. In plaats van een dicht netwerk van zendmasten op de vaste grond te bouwen, doet Musk het in de ruimte. Het idee is nobel, maar de plannen van Musk zijn veelal van economische aard. Hij ziet het Starlink-project vooral als een geldkraantje om zijn ambitieuze Mars-plannen te bekostigen. Musk hoopt immers 5 à 10 procent van de globale telecommarkt voor zijn rekening te nemen.

De satellieten worden telkens in de ruimte gebracht met zo’n 60 tegelijk, in de Falcon 9-raketten van SpaceX. Op termijn wil SpaceX minstens één keer per maand een reeks Starlink-satellieten lanceren. Tegen april 2021 moet de teller op 1.500 satellieten staan: zoveel zou Musk er nodig hebben om zijn telecomnetwerk operationeel te hebben.

Daar stopt het echter niet, want SpaceX heeft een vergunning om maximaal 12.000 Starlink-satellieten te lanceren. Eind vorig jaar vroeg het bedrijf zelfs nog om dit aantal op te trekken naar 30.000, hoewel dat nog niet is goedgekeurd. Het oorspronkelijke prijskaartje van het project werd in 2018 geschat op ongeveer 10 miljard dollar.

Waarom zó veel satellieten?

Een traditionele satelliet wordt in een ‘geostationaire’ baan rond de aarde gestuurd, op een hoogte van ongeveer 36.000 kilometer. In zo’n geostationaire baan lijkt de satelliet stil te staan ten opzichte van het aardoppervlak, omdat de satelliet evenveel tijd nodig heeft om zich rond de aarde te wentelen, als de aarde nodig heeft om rond haar as te draaien. De hoogte waarop zo’n traditionele satelliet de ruimte in wordt gebracht, brengt één groot nadeel met zich mee: de signalen doen er erg lang over om de aarde te bereiken, en vice versa.

Om dat probleem te vermijden – want wie wil nu internet met hoge latency? – brengt SpaceX satellieten in een lagere baan rond de aarde, op een hoogte tussen 335 en 1325 kilometer. Zo zorgt SpaceX voor een kortere responstijd. Als keerzijde van de medaille hebben de satellieten een zeer beperkte dekking, omdat ze sneller wegdwalen. Daarom bouwt SpaceX een gigantisch netwerk uit in de ruimte, bestaande uit veel verschillende satellieten die met elkaar in verbinding staan.

Visuele smog

We geven toe: het Starlink-lichttreintje dat onze nachthemel een paar maanden geleden deed opklaren, zag er best cool uit. Vele astronomen waren echter minder enthousiast, aangezien de vele satellieten voor aardig wat visuele vervuiling zorgen bij waarnemingen. Een aantal onder hen startte daarom een petitie op, waarmee ze oproepen om het Starlink-project per direct stop te zetten. Op het moment van schrijven hebben er al meer dan 2.000 astronomen hun digitale handtekening onder de petitie gezet.

De reactie van SpaceX? Ze zullen voortaan hun satellieten voorzien van een donkere coating en een extra zonnescherm, om te voorkomen dat het zonlicht terugkaatst naar de aarde. Of dat voldoende is, zal blijken na afloop van volgende lanceringen. Wordt vervolgd.

Ruimtepuin

Duurzaamheid is een hot topic, zo ook in de ruimtevaart. Een milieuramp voorkomen staat daarom met stip bovenaan de agenda van SpaceX. Zo zijn alle Starlink-satellieten voorzien van een elektrisch propulsiesysteem om botsingen te voorkomen. Ook slaagde SpaceX er telkens in, bij de vorige lanceringen, om de eerste trap van de Falcon 9 ongeschonden te laten landen, en zo te recycleren. Geen reden tot paniek dan?

Niet helemaal. Vorig jaar maakte de Europese ruimtevaartorganisatie ESA bekend dat een Starlink-satelliet bijna een Europese Aeolus-satelliet had geraakt, boven de Indische Oceaan. Door de baan van de Aeolus-satelliet op het laatste moment te wijzigen, kon een botsing net vermeden worden. Ongetwijfeld zal dit niet het laatste incident zijn, want naarmate er meer satellieten worden gelanceerd in een lage baan, stijgt de kans op botsingen. SpaceX is immers niet de enige organisatie die satellieten lanceert: denk maar aan Amazon, of de Chinese overheid.

Tijd voor een herziening van het ruimterecht?

Daarom dringt de vraag zich op: is het niet dringend tijd om de internationale afspraken omtrent ruimterecht te herzien? Want, zoals De Limburger het zo mooi verwoordt: we zien door satellieten de sterren haast niet meer. Kan dat zomaar, (tien)duizenden satellieten de ruimte insturen, zonder enige vorm van controle?

De realiteit is nogal complex. Het huidige internationaal ruimterecht dateert van 1967, te midden van de Koude Oorlog. Toen vreesden zowel de Sovjet-Unie als de Verenigde Staten voor militaire aanvallen vanuit de ruimte. Daarom waren beide partijen bereid om internationale afspraken te maken, zodat de ruimte enkel vreedzaam benut wordt. Geen Star Wars-taferelen, dus. Ondertussen cirkelen er tal van spionsatellieten rond, maar daarvoor knijpen wereldwijde ruimtevaartorganisaties graag een oogje toe.

In de ruimteverdragen die hieruit tot stand kwamen, staat o.m. dat niemand de soevereiniteit over de ruimte of een hemellichaam mag claimen. Een nobele gedachte, maar ondertussen is onze maatschappij al danig geëvolueerd. Van een bipolaire wereldorde met twee rivaliserende supermogendheden naar een multipolaire wereld, waarin ook véél meer mogelijk is. Satellietcommunicatie vormt vandaag een essentieel onderdeel van vele hedendaagse technologieën, van gps-navigatie tot smartphones. Hoog tijd om de juridische en diplomatische koppen bij elkaar te steken.

We zijn alvast enthousiast over het Starlink-project van Musk, want het klinkt wel ontzettend cool. Omdat we onze astronomen en milieu-activisten graag een hart onder de riem steken, hopen we dat het ruimterecht een grondige update krijgt. Misschien kunnen ook zij dan eens in de avond, met een pintje bier in de hand, genieten van het lichtspektakel.